Омадим келиб, дунёнинг нуфузли олий таълим даргоҳларида таълим олиш насиб қилган. Шулардан бири Оксфорд, Кембриж, Колумбия университети билан бир қаторда турувчи Париж шаҳри сиёсий фанлар институти бўлади. Ушбу «Олий тоифали даргоҳ» деб аталувчи институтда Франциянинг барча президентлари, вазирлари ва компаниялар раҳбарлари ўқиб кетганлар. Ҳатто Франциянинг собиқ президенти — Никола Саркози ўқишни битира олмасдан, ўқишдан ҳайдалиб кетганлиги институтнинг нуфузи баландлигига исбот бўла олади. Нокамтарликка йўймангку, лекин ростдан ҳам у олийгоҳга киришни дунёда кўпчилик талабалар ҳатто орзу қилишга ботина олишмайди.

Тан оламан, институтда ўқиш осон бўлмаган. Бегона давлатда ҳаёт кечириш ва бегона ўқиш тизимида ўқиш жуда қийин кечган. Бу ҳақда бошқа сафар айтиб беришга ҳаракат қиламан. Ҳозир эса бошқа нарсани айтиб бермоқчиман.

Дунёдаги халқаро ташкилотларга бағишланган дарсимиз бор эди. Ўша дарснинг илк кунида ўкитувчи барча талабаларга семестр давомида қилишлари керак бўлган вазифаларни бўлиб берди. Мен ва битта немис ўртоғимга «Барқарор тараққиётга ҳисса қўшувчи халқаро ташкилотлар» ҳақидаги мавзу тушди. Яъни иккаламиз биргаликда тахминан 15 варақча курс иши ёзишимиз ва навбатимиз келганда уни оғзаки гапириб беришимиз керак эди. Курс ишини топширадиган кунгача 2 ой, яъни етарлича вақт бор эди. Немис ўртоғимнинг билими кучли бўлса-да, француз тилини мендан яхши билмасди. Шу сабабдан у мен билан битта жамоага тушганидан хурсанд эди. Мен эса, ўзбек бўлиб туриб, немислардан устун томонларим бор эканлигидан ғурурланардим ...

... Мен ҳар доим шеър, куй ва қўшиқларни ўғирлаганларни ўғрилар деб ҳисоблаб келганман. Илгари ҳиндча, туркча, форсча ва арабча қўшиқларнинг куйларини ўғирлаб, ўзбекчалаштириб айтишса энсам қотар эди. Кейинчалик, афсуски, бундай ўғирлаб айтишлар «санъат»имизнинг ажралмас бир қисмига айланиб қолди. Энг ачинарлиси, бу ҳолатлар таълим соҳасида ҳам юз берарди. Биз ўрта мактабдалигимиздаёқ, ўқувчиларнинг уйга вазифаларни бир-бирларидан кўчиришлари оддий ҳолат эди.

Тошкентда олийгоҳга боргач, бу талабаларнинг оддий кундалик тартиби эканлигига гувоҳ бўлдим. «Конспект»лар китоблардан кўчириларди, рефератлар китоблардан кўчириларди, имтиҳонлар эса китоблардан ва конспектлардан кўчириларди. Ҳатто ўқитувчиларнинг ўзлари дарс ўтишнинг ўрнига китоблардан ўқиб, талабаларга конспектлар ёздирардилар. Бу «ҳақиқат»ни домлалар ҳам, талабалар ҳам яши билардилар, лекин ҳеч ким ҳеч нарса демас эди. Шу сабабдан, кўчирмачилик деярли табиий, «нормал» ҳолатга айланиб улгурган ва бундан ҳеч кимнинг виждони ҳам қийналмасди. Жумладан менинг ҳам ...

...Курс иши учун «Халқаро ташкилотлар» ҳақида интернетдан маълумот қидираётган эдим, битта тайёр матн чиқиб қолди. Матн қандайдир ихтисослашган ташкилотнинг сайтида ёзилган бўлиб, жуда мукаммал ёзилган эди. Мен қанча ҳаракат қилсам ҳам, ундай матнни ёза олмаслигим аниқ эди. Ўзиям худди мен учун ёзилгандай, матннинг узунлиги 8-9 варақ чиқар эди. Мен шарттда матнни кўчириб, «WORD»га ташлаб олдим-да, немис ўртоғимга мен курс ишининг ўзимга тегишли қисмни ишлаб бўлганлигимни хабар қилдим. Ўртоғим умумий ишнинг ярми тезликда битганлиги учун мен билан битта жамоага тушганлигидан янада хурсанд бўлиб кетди. Чунки у ўша пайтда ўз қисмини ёзишга қийналиб, бир-биридан қийин китобларни ўқиш билан овора эди.

Курс ишини топширадиган куни, иккаламизнинг қисмларимизни бирлаштириб, уни мейлдан домлага юбориш учун ўртоғим билан институтда эрталаб кўришдик. Курс ишини жўнатиш учун охирги муддат кечқурун эди. Иккаламиз ёзган матнларни кўра туриб, немис ўртоғим «ия, сен ҳали «сноска»ларингни ёзмабсанку, библиографиянгни ҳам ёзмабсан» деб қолди. Мен «Булар керак бўлмаса керак деб ўйлаган эдим. Бу шунчалик муҳимми?» деб сўрадим. Чунки матнни ўзим ёзмаганимдан кейин, табиийки, менда унинг библиографияси ҳам йўқ эди. Немис ўртоғим «Албатта муҳим, ахир бу илмий курс иши-ку» деб туриб олди.

Нима қилишимни билмай, ўйланиб турганимни кўриб, немис ўртоғим менга ёрдам беришга қарор қилди. «Хафа бўлма, ҳозир интернетдан қидириб, сен ёзган фикрларнинг айримларини кимга тегишли эканлигини билиб олиб, библиография тайёрлаймиз» деди. Мен осонликча қутулаётганимга хурсанд бўлиб кетдим. Ўртоғим, мен «ёзган» матнни олиб, «гугл»га ташлаган эди, шундоқ мен кўчириб олган сайт энг биринчи бўлиб чиқиб келса бўладими? У дастлаб матн кўчирилганлигини тушунгани йўқ. «Мана, сеникига ўхшаш матн бор экан», деб ўша сайтни очди. Сайтдаги матннинг бир қисмини ўқиди-да, «бу сеники билан бир хил-ку, кўчирмаганмидинг?» деб сўради. «Йўғ-е, нима деяпсан, ўзим ёздим» дедим.

У ўқишда давом этди ва охиригача ўқиб бўлгач, менга айбловчи оҳангда қаради-да, «Сен кўчирибсан-ку!» деди. Ўзбекистонда битта талаба бирон нарсани кўчирса, иккинчи талаба «буни қаердан кўчирдинг, менгаям айт, мен ҳам кўчирай» деб сўрашига ўрганиб қолган эканман. Немиснинг менга қилаётган муаомаласига энсаларим қотиб кетди. «Немис бўлсанг ўзинга» дегандай оҳангда, «Ҳа, кўчирдим, ҳамма кўчиради-ку» дедим. Ўзбекистонда эмаслигим эсимдан чиқиб кетган эди. У «йўқ, бунақаси кетмайди, бу матнни домлага жўната олмаймиз» деб қолди. «Томи кетганми бунинг?» деб ўйладим. Шундай дарди бор экан, шуни жўнатадиган куни айтадими? Икки ой олдин айтганида, бемалол ўзим ёзишга улгурардим-ку.

Шундай деб ўйлаб туриб, бир қарасам, ўртоғимнинг кўзлари ёшланяпти. «Энди иккаламиз ҳам ўқишдан ҳайдаламиз ва «плагиат» (кўчирмачилик) учун энди бизни 5 йилгача ҳеч қаерга ўқишга олишмайди» деб қолди. Ана шундагина мен қилган «аҳмоқлигим» қанчалар қимматга тушиши мумкинлигини ҳис қилдим. Ўзимни ўқишдан ҳайдашса, балки индамасдан кетаверишим мумкин эди. Лекин мен ўзимдан ташқари битта бегуноҳ инсоннинг келажагини ҳам хавф остига қўйиб қўйган эдим. Энг ёмони, кўчирмачиликнинг ғирт ЎFРИЛИК эканлигини ўшанда биринчи марта танамда ҳис қилдиму, ер ёрилмади, мен ерга кириб кетмадим. Биз ўзбеклар деярли барча соҳаларда кўчиравериб, бизга бу нарсалар оддий ҳолатга айланиб қолган. Ҳатто айрим инсонлар ўз илмий диссертацияларини кўчириб ёзиб, ҳимоя қилган ҳолатларни ҳам эшитганмиз. Лекин битта немис талабасининг виждони «оддий кўчирмачилик»ни қабул қила олмай кўзига ёш олганлигини кўриб, ўзимдан уялиб кетдим. Ана шунда нима сабабдан дунёда немислар ривожланиб кетишганлигини-ю, нимага уларнинг кўплаб махсулотлари дунёда тенгсиз эканлигини тушуниб етдим.

Мен муддат ҳали тугамаганлигини айтиб, немис ўртоғимни тинчлантирдим. Кечгача ўзимнинг қисмимни ёзиб тугатишга ва ҳаммаси жойида бўлишига ваъда бердим. У менга ишонмаган бўлса ҳам, бошқа иложи йўқлиги сабабли, рози бўлди. Мен уят, масъулият, миллатимиз шаъни, яхши баҳо олиш истаги ва ҳоказо туйғуларимнинг барчасининг босими остида зўрға диққатимни бир жойга жамлаб, ваъда қилганимдай, айтилган вақтгача ўз қисмимни ёзиб тугатдим. Икки ойда қилмаган ишимни бир кунда қилишимга тўғри келди. Мен ёзиб бўлгунимча, немис ўртоғим хавотирдан ёнимда тўхтамасдан бориб келиб турди. Курс ишини домлага жўнатиб хотиржам бўлгач, буни қила олишимга ишонмаган немис ўртоғим менга қайта ва қайта раҳматлар айтди. Мен бир кунда айбдордан халоскорга айланиб олдим.

Биз юборган ёзма курс ишимизни, навбатимиз келганида, синф олдида оғзаки гапириб бердик ва иккаламиз ҳам яхши баҳо олдик. Немис ўртоғим билан иккаламиз бир-биримизга ҳамкорлик учун миннатдорчилик билдирдик. Мен қилган ишим учун ундан яна бир бор узр сўрадим. Бўлиб ўтган воқеа мен учун бир умрга сабоқ бўлиб қолди. Ўша кундан бошлаб Ўзбекистонда кўчирмачиларнинг сони биттага камайиб, кўчирмачиликнинг ашаддий душманларининг сони биттага кўпайди!