Savolni o‘qiganingizdayoq nahotki internet yo‘q joylar bo‘lsa yoki internetsiz yashash qiyinku, degan xayolga borganingiz aniq. Internet u yoki bu shaklda deyarli barcha mamlakatlarda mavjud. Ammo dunyoning turli burchaklarida global tarmoqning tarqalishi va foydalanish imkoniyati qanday – bu butunlay boshqa savol.

Dunyo aholisining salmoqli qismi haligacha turli sabablar va sharoitlar tufayli internetdan foydalanmaydi. Qayerdadir zarur infratuzilmaning yo‘qligi va boshqa joyda odamlarning hayoti shunday tartibga solinganki, internet shunchaki majburiy narsa emas.

Dunyoning alohida mintaqalarida internetning o‘ta past ishlashi mahalliy iqtisodiyotning rivojlanmagani, kompyuter savodxonligining pastligi, til to‘siqlari va madaniy xususiyatlar ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu omillarning uyg‘unligi tufayli internet Yer aholisining ko‘pchiligi uchun unchalik zarurat emas.

Internetdan foydalanishga yo‘l qo‘yilgan to‘siqlardan yana biri internet narxining qimmatligi turmush darajasi past aholiga to‘g‘ri kelmasligidir. Shuningdek, elektr energiyasining nisbatan yuqori narxini ham unutmaslik kerak. Ayrim mamlakatlarda internetga qattiq senzura qarshilik qiladi.

Dunyo aholisi 8 milliard kishidan oshdi, 5,4 milliardga yaqin kishi esa internetdan foydalanadi – bu Xalqaro elektraloqasi ittifoqining so‘ngi ma’lumotlari.

Shunday qilib, dunyo aholisining 66 foizi internetdan foydalanadi. Bu raqam past bo‘lib tuyulishi mumkin, ammo 2005 yilda butun dunyo bo‘ylab odamlarning atigi 16 foizi internetdan foydalangan. Internet tarmog‘idan foydalanuvchilar sonining ko‘payishiga aloqa xizmatlari, kompyuterlar va mobil qurilmalar narxining bosqichma-bosqich arzonlashishi, shuningdek, internet infratuzilmasining bosqichma-bosqich rivojlanishi ta’sir ko‘rsatmoqda.

Yer yuzida hali ham mahalliy aholi bizga odatiy bo‘lgan internet nima ekanligini bilmaydigan joylar mavjud.

Shimoliy Koreya

Internet ta’qiqlangan mamlakat deyilganda Shimoliy Koreya birinchi o‘rinda esga tushadi. Shimoliy Koreyada bizning odatiy ma’noda internet yo‘q. Buning o‘rniga mamlakat o‘zining ichki tarmog‘iga ega – Kvanmyon.

Kvanmyon Shimoliy Koreyaning global internetga ulanmagan ichki internetidir. Ushbu mahalliy internet 2000 yilda yaratilgan va internetning qolgan qismidan ajratilgan eng yirik kompyuter tarmoqlaridan biridir. Shimoliy Koreyada faqat bitta internet-provayder mavjud bo‘lib, u mamlakatdagi butun internetga xizmat ko‘rsatadi.

Kvanmyon asosan Shimoliy Koreyaning davlat siyosatini ilgari surish vositasi sifatida ishlatiladi. Shimoliy Koreya interneti hukumat veb-saytlari, jumladan, universitetlar va kutubxonalar, shuningdek, ilmiy, texnik, madaniy va ma’rifiy ma’lumotlarga ega onlayn resurslar bilan to‘ldirilgan. Kvanmyonning ichida mamlakatda faoliyat yurituvchi bir qator sanoat va tijorat tashkilotlarining yangiliklar portallari, e’lonlar taxtasi va veb-saytlari joylashgan.

Shimoliy Koreyada global internetdan olingan ma’lumotlarni Kvanmyonga yuklaydigan maxsus xizmat mavjud. Yuklab olishdan oldin barcha ma’lumotlar majburiy tekshirish va senzuradan o‘tadi. Shunday qilib, Shimoliy Koreya fuqarolari mamlakat siyosatiga mos keladigan faqat  «tozalangan» ma’lumotlarni olishadi.

Biroq, bunday internet mamlakatning barcha aholisi uchun mavjud emas, chunki unga kirish qat’iy tartibga solinadi va nazorat qilinadi. Faqat juda tor doiradagi odamlar kirish imkoniga ega bo‘lgan global internet haqida gapirmasa ham bo‘ladi. Bular jumlasiga mamlakat oliy rahbariyati, Tashqi ishlar vazirligi, razvedka xodimlari va ayrim olimlar kiradi, lekin hattoki ularning global internetdagi faoliyati ham u yoki bu tarzda nazorat qilinadi, kerak bo‘lsa cheklangan.

Xorijiy kompaniyalar xodimlari, elchilar va diplomatlar ham rasmiy ruxsatnoma berilgan global internetga kirish imkoniga ega. Ya’ni, mamlakatning o‘rtacha rezidenti global internet tarmog‘i orqali ma’lumot ololmasligi va jo‘natmasligi uchun hamma choralar ko‘rilgan.

Xitoy

Xitoy tasodifan bu ro‘yxatga kiritilmagan. Albatta, Xitoyda internet mavjud, foydalanish mumkin va yaxshi rivojlangan, ammo Xitoyni internetning shakllanishi o‘z uslubini topgan mamlakat sifatida ta’kidlash kerak. Aslida Xitoyning o‘z interneti bor. Shimoliy Koreya kabi butunlay yakkalanib qolgan emas.

Xitoyning o‘z onlayn resurslari mavjud: ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar, videokontentlar, bozorlar... O‘rtacha xitoylik foydalanuvchiga xorijiy saytlar va ilovalar kerak emas, chunki har bir onlayn-resurs uchun to‘liq mahalliy analog mavjud. Bundan tashqari, mamlakatda mashhur xorijiy onlayn resurslar shunchaki bloklangan.

Xitoy  «Oltin qalqon»ni boshqaradi –  «Xitoyning Buyuk xavfsizlik devori», deb ham ataladi. Bu 2003-yilda, ya’ni internet paydo bo‘lishining boshida ishga tushirilgan internet-trafikni filtrlash tizimi. Aslida, «Oltin qalqon» internetni Xitoy ichidagi tarmoqqa va butun dunyoda mavjud bo‘lgan global tarmoqqa ajratadi.

Ba’zi xitoylik foydalanuvchilar xorijiy onlayn resurslarga kirish uchun bloklarni chetlab o‘tishning turli usullariga murojaat qilishadi, ammo Xitoy aholisining aksariyati bunga muhtoj emas. Xitoy interneti keng qamrovli bo‘lgani sababli, o‘zining eng ko‘p aholisi va yaxshi kompyuterlashuvi tufayli internetdan foydalanuvchilar soni bo‘yicha u dunyoda birinchi o‘rinda turadi.

Albatta, yirik internet resurslari nafaqat Xitoyda bloklangan. Hukumatlari axborot makonini nazorat qilishni xohlaydigan ko‘plab mamlakatlarda ma’lum cheklovlar mavjud. Ammo aynan Xitoyda internet-kontentni bloklash va filtrlashning eng keng ko‘lamli tizimi shakllangan.

Misol uchun, Xitoy internetida anonimlik amalda taqiqlangan va nozik siyosiy xarakterdagi ma’lumotlar filtrlanadi. Shu maqsadda davlat siyosatiga mos kelmaydigan kontentni filtrlaydigan maxsus monitoring xizmati mavjud. Shu sababli, Xitoyda umumiy qabul qilingan ma’noda global internet deyarli yo‘q deb aytishimiz mumkin.

Afrika

Afrika internet eng kam tarqalgan mamlakatlar soni bo‘yicha yetakchi hisoblanadi. Bu turmush darajasining pastligi, ta’limning yetishmasligi va natijada kompyuterlashtirishning juda zaifligi bilan bog‘liq. Ushbu Afrika mamlakatlari orasida Eritreya, Somali, Burundi, Gvineya-Bisau va Markaziy Afrika Respublikasi bor.

Ro‘yxatga kiritilgan mamlakatlarda internetdan foydalanuvchilar soni umumiy aholining 5 foizidan oshmaydi ya’ni 20 kishidan atigi 1 kishi. Internetdan foydalanuvchilarning eng kam soni bo‘yicha rekordchi Afrikaning sharqiy qismida joylashgan Eritreya davlatidir. Eritreyada aholining atigi 1,3 foizi internetdan foydalanadi, ya’ni 1000 kishidan atigi 13 kishi. Qizig‘i shundaki, hatto internetdan eng izolyasiya qilingan mamlakatlarda ham o‘z internet domenlari mavjud.

Bunday mamlakatlar aholisining ko‘pchiligi uchun internet narxi shunchaki taqiqlangan. Bundan tashqari, kundalik hayot shunday rivojlanganki, bu mamlakatlarda internet muhim narsa emas. Eritreya va Somali aholisi uchun biz uchun hayotning ajralmas qismi bo‘lib tuyuladigan narsa uzoq va hatto begona narsadir.

Ya’ni Afrika davlatlarining deyarli barcha aholisi uchun internet kundalik hayot nuqtai nazaridan va xohish kuchli emasligidan mavjud emas. Internetga kirmoqchi bo‘lgan sayyohlar esa zaif internet infratuzilmasiga ko‘proq duch kelishadi, bu zaiflikni eng so‘ngi rusmdagi uskuna va mablag‘ bilan ham bartaraf etisholmaydi.